Het is een complex speelveld. Allerlei partijen willen betrokken zijn, of juist niet, al naar gelang het uitkomt. Iedereen zegt dat er iets in de cultuur moet veranderen. Het lijkt soms wel een bezweringsformule: zolang we roepen dat de cultuur moet veranderen, hoeven we zelf niet te veranderen. Cruciaal lijkt me dat we gezamenlijk stappen […]

15 minutes is a guideline with a reason. But you knew that already, didn’t you? You now laugh at the times that you used alarm clocks to cut everyone’s speaking time down to 1 minute tops. You learned that the goal of a Daily Scrum is to plan the day. To align on where you […]

We hear a lot of talk about teams striving for “high performance” these days. Or better: this ambition is mostly coined by people who expect something from a team. Think managers, coaches, stakeholders. First questions that come to my mind include “how does the team itself think about high performance?” and “how does the team […]

Do you ever think about how agile you are yourself? Let’s say you are “into agile”, maybe as a Scrum Masters, a Product Owner, an Agile coach, an agile developer, or any other role of your choice. Then you are probably busy helping people, teams, and perhaps even entire organizations become more agile. Right? Okay. […]

When Erwin Verweij writes a blog post, we’d better pay attention. In his latest post “stop met agile willen worden” (in Dutch) he writes about the misunderstandings around Agile and the observation that it has become more of a commercial vehicle than a people mindset. I also sense that Agile is being misunderstood by varying degrees in […]

“Als je moe wordt, doe je iets verkeerd.” Laatst gaf ik een workshop over het faciliteren van workshops en haalde dit stokpaardje weer eens van stal. Als je faciliteert en je wordt moe, doe je iets verkeerd. Op dit moment herlees ik twee boeken over coaching en het begint me te dagen: als je als […]

“Jij hebt deze avond haast niks meer gedaan?!” Een scherpe observatie van een van de deelnemers aan de training Meesterlijk Faciliteren van Agile Workshops die ik onlangs gaf voor een groep testprofessionals van Bartosz. Als trainer had ik die vierde lesavond grotendeels aan de zijlijn gezeten en mijn mond amper opengedaan. Van deze observatie werd […]

Don’t bash. Educate and be involved instead. There. I said it. And I mean it. Ask yourself if bashing anything brings anything any further. Ask yourself whether pointing out other people’s mistakes and blind spots WITHOUT being constructive creates positive change. Sometimes it actually does. Sometimes people are able to look beyond the anger, mockery […]

A lot of teams call themselves “agile teams” these days. When asked what makes them agile, the response is often that they “do Scrum” or perform a bunch of agile practices like having a retrospective, working in iterations or using a backlog. Which is of course fine, until…we start talking about value delivery. I come […]

Over de agile sprookjes Elke paar weken post ik hier een sprookje dat ik maakte voor een zakelijke context en schrijf ik over de kracht van zulke verhalen. Onder het verhaal geef ik een toelichting op de context waarbinnen en de reden waarom ik het schreef. Eerdere posts in deze serie: De oerkracht van verhalen […]

Ik zit regelmatig in de trein. Daar kun je goed doorwerken en dus worden er veel telefoongesprekken gevoerd die maar al te vaak goed te volgen zijn. Onlangs ving ik deze flarden op: “Ik heb gisteren met de directie gesproken. Die willen het woord ‘uitvoeringstoets’ vervangen door ‘implementatietoets’” Toen het over ander woordgebruik ging, was […]

Over de agile sprookjes Elke paar weken post ik hier een sprookje dat ik maakte voor een zakelijke context en schrijf ik over de kracht van zulke verhalen. Onder het verhaal geef ik een toelichting op de context waarbinnen en de reden waarom ik het schreef. Eerdere posts in deze serie: De oerkracht van verhalen […]

Over de agile sprookjes Elke paar weken post ik hier een sprookje dat ik maakte voor een zakelijke context en schrijf ik over de kracht van zulke verhalen. Onder het verhaal geef ik een toelichting op de context waarbinnen en de reden waarom ik het schreef. Eerdere posts in deze serie: De oerkracht van verhalen […]

We hadden al vaker geconstateerd dat het doel van de verandering en wat er dagelijks gebeurde niet op elkaar aansloten. Aan de ene kant had de directeur aangekondigd dat we richting zelfstandige teams op weg waren: teams met mensen uit verschillende afdelingen die samen verantwoordelijk zouden worden voor het boeken van resultaat. Weg van de […]

Alweer een half jaar werkte ik mee in de verandering op de HR-afdeling. Samen met een collega-coach ondersteunde ik het veranderteam, individuele projectleiders en operationele teams. Mij werd gevraagd om tijdens de afdelingsbijeenkomst mijn observaties over dat halve jaar te delen. Zo’n vraag is altijd een mooie aanleiding om de kijk op veranderen een beetje […]

When Scrum is being used in companies, people tend to perceive it in different ways. I will point out the two most extreme: Scrum is a framework to help us learn, improve and get great outcome. It is designed for us to empirically gain experience in how to build a great team, how to collaborate, […]

Ik reis veel met de trein. Voorheen ergerde ik me nogal eens aan mensen die luid telefoneren. Tegenwoordig luister ik, als ik niets beters te doen heb, af en toe lekker mee. Vanochtend zat ik tegenover een meneer die dit korte gesprekje voerde: “Met Antoine.” (…) “Wat is er aan de hand?” (…) “Griep? Waar […]

Over de agile sprookjes Elke paar weken post ik hier een sprookje dat ik maakte in een zakelijke context en schrijf ik over de kracht van zulke verhalen. Eerdere posts in deze serie waren: De oerkracht van verhalen in veranderingen Waarom verhalen werken Het kasteel is te klein De rivier The Inner Game of Work […]

Over de agile sprookjes Elke paar weken post ik hier een sprookje dat ik maakte voor een zakelijke context en schrijf ik over de kracht van zulke verhalen. Onder het verhaal geef ik een toelichting op de context waarbinnen en de reden waarom ik het schreef. Eerdere posts in deze serie: De oerkracht van verhalen […]

Een boodschap die ik weliswaar niet letterlijk zo formuleer als ik coach, maar wel eentje die me na aan het hart ligt: Life is what happens to you, while you’re busy making other plans. Agile werken kan in zo’n situatie behulpzaam zijn. Blijf niet hangen in plannenmakerij, zet stapjes, zoek feedback en pas aan waar […]

Over de agile sprookjes Elke paar weken post ik hier een sprookje dat ik maakte voor een zakelijke context en schrijf ik over de kracht van zulke verhalen. Onder het verhaal geef ik wat toelichting op de context waarbinnen en de reden waarom ik het schreef. Eerdere posts in deze serie: Agile sprookjes – de […]

“Majesteit, het is een zootje.” Je vertelt niet elke dag sprookjes in een bestuurskamer. Zou het niet te kinderachtig zijn? Maar vanaf de eerste zin luisterde mijn gehoor aandachtig. Zoals een van de aanwezigen later verbaasd opmerkte: managers, bestuursleden, de hele vergadering luisterde geboeid! Ik ontspande wat en vertelde verder. Na de laatste zin bleef […]

It started around the year 2000, when I picked up a copy of The Seven Habits of Highly Effective People. That book dragged me into personal development and into more self-help books, articles and trainings. It brought me a lot. I managed to change myself in many ways. For the better. I got rid of […]

Sprookjes waren oorspronkelijk geen kinderverhalen en ze waren al helemaal niet zoetsappig. De verhalen die de gebroeders Grimm vertelden waren echt behoorlijk grimmig. De kinderziel werd niet gespaard. Sprookjes waren verhalen waarmee belangrijke lessen werden doorgegeven. Verhalen waarin lastige dilemma’s werden geschetst zonder er nu direct een oplossing voor te geven. Het waren verhalen waarmee […]

Volgende week geef ik weer de training Meesterlijk Faciliteren van Agile Workshops. Ik schreef al waarom ik het zo leuk vind om deze training te geven: alles wat ik als trainer tijdens die training doe, zou een illustratie moeten zijn van waar de training over gaat. Tijdens de training leer en oefen je vaardigheden en […]

Op 13 en 20 december verzorg ik weer de training Meesterlijk Faciliteren van Agile Workshops. Een training waarin we ingaan op de kunst van het faciliteren. Die kunst oefenen we dan vooral in de setting van agile teams, dus we gaan onder andere oefenen met het faciliteren van planning sessies, reviews en retrospectives. Maar het […]

Dear Lionel, Thanks for reaching out to me my dear friend. I have empathy for your feelings of frustration towards your team. You guys have been using Scrum for quite some time now, arriving at sprint 46 just last week. And yes, those tears during that retrospective were real. Jonathan will definitely not last much […]

Everyone has values, but some of us like to make them explicit. In my profession I often encounter people who enjoy creating personal values, team values, andcompany values. Usually a meeting is required to elicit them. And then they come up with all kinds of values: honesty, respect, trustworthiness, collaboration, growth, openness, quality, and also […]

Eerder schreef ik over het eerste traject in de zorg dat ik als agile coach begeleidde. We pasten daar ‘Scrum’ toe: dus niet Scrum volgens het boekje, maar wel naar de geest. Ik zag het als mijn taak om niet te makkelijk te snel van de Scrumaanpak af te wijken. Voor we dingen anders doen, […]

This post is based on my personal experience and a little help from the model “the 5 dysfunctions of a team” by Patrick Lencioni. Both tend to help me quite a bit in my role as an improvement mentor (or agile coach when using a more popular term). The reason for me to write this […]

“Het werk van dokters is mensen beter maken, niet het meedoen in projecten.” Nadat ik het team had verteld hoe Scrum werkt en wat dat van het team vraagt werd ik met dit zinnetje bij de realiteit bepaald. Ik ben gewend dat er allerlei redenen worden aangevoerd waarom ‘het hier zo niet kan werken.’ Maar […]

A couple of months ago I went to a gym to start recuperating. And there it was, written on a wall, in huge letters: “If it doesn’t challenge you, it won’t change you” Right. And so I was reminded that if I really wanted to recover, I’d better get some serious work done. Muscles just […]

“We hebben fik nodig.” Ik meende zelfs wat trots te horen toen ze het zei. Een probleem was vrij hoog opgelopen. Mensen hadden het hele weekend door moeten werken om de fouten recht te zetten. Maar het was gelukt. Het brandje was geblust. De fik was nodig om de wat ingedutte club een stoot adrenaline […]

Je bent nieuw op de afdeling, hebt mooi werk en leuke collega’s. Je gaat er voor. Vol energie. Aan elke uitdaging valt iets te leren. Soms moet dat ‘s avonds of op een vrije dag, maar dat heb je er wel voor over. Natuurlijk zijn niet alle aspecten van het werk even gaaf, maar dat […]

When I was a young requirements engineer, I learned quickly to listen carefully to what my stakeholders had to say. I learned to watch them do their work and check the consistency of that to what they said they were doing. Not much later I also discovered that when different stakeholders of the same project […]

Project managers still exist. That seems to be a friggin’ miracle for some agile minded people who tend to advocate that there should be no more projects. Everything needs to be teams that work on products indefinitely. Scrum has replaced the project! Regardless of what you believe, I believe there’s still something to learn from […]

You probably have a favourite bar to hang out with your friends or colleagues. If that’s the kind of bar you have, go there and have a blast. What I am talking about here is the bar you measure yourself against at work. The bar that defines your standards for quality and results. The bar […]

That’s a question that I usually ask when coaching development teams and change leaders. It doesn’t require a specific answer. Instead, I am looking for a question in return: What the heck do you mean? Usually, people immediately start thinking in terms of time to market or frequency of delivery: “We need to get our […]

Waarmee houd je je bezig als je aan het hoofd staat van een ontdekkingsreis? Weet je waar je naar op weg bent? Heb je een doel of volg je een richting? Reis je mee? Voorop? Of heb je verkenners die vooruit trekken? Hoe weet je of je goed gaat? Wanneer stuur je bij? Hoe doe […]

Ik vond het ook een mooi beeld met een aansprekende uitleg. Een roedel wolven dat door de sneeuw ploetert. Vanochtend zag ik ‘m weer langskomen. In de tekst erbij wordt verteld hoe de voorste wolven de oude en zieke uit de roedel zijn: zij bepalen het tempo. Daarachter ter verdediging de sterkste wolven en helemaal […]

Some agile teams are great to watch. They consist of several seriously committed, highly energized, and thoroughly engaged team members. Each and every one of them is aware of the purpose they live as a team. Ask any one of them about the team’s product and you’ll get a clear and consistent answer. Stakeholders just […]

This week, I had the pleasure of giving a Product Owner training with a very international company. We had 12 participants from countries as diverse as China, Philippines, Italy, US, Netherlands, Bulgaria, Denmark, India and I’m probably forgetting some. One of the participants told that in her team, every team member had a different nationality, […]

A lot of people are busy working in the “agile industry”, as there seems to be one. Scrum Masters, Product Owners and Agile Coaches of all kinds are swarming the market place, looking for their next “agile transformation”. To me, that’s fine. As long as it makes people happy and money is well spent of […]

Op het terras, aan het tafeltje naast mij waren een jongeman en -vrouw in gesprek. In het Engels, omdat ze elkaars moederstaal waarschijnlijk niet goed genoeg spraken. Het ging over hun werk. Ik ving flarden op, maar mijn boek boeide me meer. De vrouw vertelde dat ze coach was. Daarmee had ze natuurlijk even mijn […]

Wherever I roam along the planning boards of agile teams, I discover post-its with cryptic messages on then: “Integrate ST list in Waydev flow” and “Pre-fill customer list with VeDocumentsAPI” and “Design appointment gCalendar”. Mesmerized by these hieroglyphs I ask the authors of these mystic strings what they mean. The answers I get are usually […]

“The pen is mightier than the sword,” a phrase apparently coined by Edward Bulwer-Lytton in 1839 after many others did the same way before his time. It sure is a mighty thing, that darn pen! Today I once again managed to piss a complete stranger off by writing him a few well-intended words which, in […]

De lente is begonnen. Zaadjes komen uit, althans, als ze in goede aarde staan. En als je voor een goede diversiteit hebt gezorgd, kun je het hele seizoen oogsten. Goed verzorgen is belangrijk. Af en toe wat mest; shit happens tenslotte. En vooral geduldig zijn. Vaak wordt naar een organisatie gekeken als was het een […]

Binnenkort is het weer zover. Mijn huidige coachingopdracht loopt af en dus begin ik alvast na te denken wat ik de mensen met wie ik maanden heb opgetrokken nog zou willen meegeven. Wat moeten ze niet vergeten? Wat voor ogen blijven houden? Hoe kan ik ze nog een keer op scherp zetten? Het is een […]

I see it all the time: so called agile teams are doing everything to keep each and every one of their team members busy all the time during an iteration, every iteration. Such teams try to be efficient and, unfortunately, do not realize that they often sacrifice their effectiveness that way. And their agility for […]

externalize; externalized; externalizing transitive verb 1. to make external or externally manifest 2. to attribute to causes outside the self :  rationalize <externalized his lack of ability to succeed> – A Merriam-Webster Definition – “How often do I attribute the cause of something which happens to me outside of myself?” Is that even a question you would ask yourself now and then? Trust me, it […]

In complexe omgevingen is het belangrijk om de dwarsverbanden in de organisatie te verstevigen (social network stimulation). In agile organisaties is het belangrijk om ervoor te waken dat lokale optimalisaties niet ten koste gaan van het verbeteren van het geheel. En altijd is het belangrijk om teamleden gemotiveerd te houden en eigen initiatief en inzichten […]

Or agile coach. Or agile process facilitator. Whatever fancy title you prefer 🙂 When you hire a person to help your teams become more agile, then you probably want to know if that person is actually succeeding in her job. Don’t you? Sometimes I doubt if that really is the case because more often than […]

Nu wordt het spannend. Het slot van een serie stukjes waarin ik beschrijf hoe object-oriëntatie naar de wereld kijkt en wat dat oplevert. Een OO-model van een systeem, of het nu een IT-systeem is of een organisatie, gaat uit van verantwoordelijkheden en samenwerking en is flexibel genoeg om complexe en veranderende situaties aan te kunnen. […]

In deze stukjes leg ik uit hoe object-oriëntatie naar de wereld kijkt en wat dat oplevert. Een OO-model van een systeem, of het nu een IT-systeem is of een organisatie, gaat uit van verantwoordelijkheden en samenwerking en is flexibel genoeg om complexe en veranderende situaties aan te kunnen. In de vorige stukjes beschreef ik de […]

In deze stukjes leg ik uit hoe object-oriëntatie naar de wereld kijkt en wat dat oplevert. Een OO-model van een systeem, of het nu een IT-systeem is of een organisatie, gaat uit van verantwoordelijkheden die door samenwerkende objecten worden waargemaakt. Een goed OO-model is flexibel genoeg om complexe en veranderende situaties aan te kunnen. In […]

In deze stukjes leg ik uit hoe object-oriëntatie naar de wereld kijkt. Een OO-model van een systeem, of het nu een IT-systeem is of een organisatie, gaat uit van verantwoordelijkheden en samenwerking en is flexibel genoeg om complexe en veranderende situaties aan te kunnen. Voor hardcore software-ontwikkelaars zal wat ik hier schrijf een feest van […]

Het agile manifest zette dik 15 jaar geleden vanuit de softwareontwikkeling kort-cyclisch, gezamenlijk en resultaatgericht werken in zelforganiserende teams op de kaart. Het formuleerde krachtig de essentie van succesvolle aanpakken, raamwerken en methodes die al jaren bestonden. Agile werken en Scrum hebben inmiddels stevig voet aan de grond buiten de IT. Op scholen en in […]

In my previous article I wrote about some striggles common to forming agile teams and how to deal with those. I’d like to follow-up on that topic because there’s more to it, especially for managers. Self-organization in principles Imagine a department with a dozen or so agile teams and a bunch of Product Owners. These […]

I see a lot of people struggle when new agile teams need to be formed or existing ones are to be reformed. These struggles can be addressed by introducing and agreeing on a handful of principles. So let’s first look at the struggles and then discover what principles can do. Common struggles include: Managers who […]

Ik mag binnenkort op mijn oude middelbare school komen vertellen op de beroepenmarkt die jaarlijks voor de leerlingen wordt georganiseerd. Ik zie daar naar uit. Eerder vertelde ik in een andere setting ook al eens over mijn werk als agile coach en trainer en hoe ik dat gaandeweg ben gaan combineren met mijn werk als […]

Onlangs, in een training die ik gaf, kwam de vraag weer eens langs: “Als Philips destijds had gescrumd, was de CD dan ook uitgevonden?” Een vraag waar verschillende aspecten aan zitten en waar ik ook wat mee worstel. Met het eerste aspect ben ik meestal snel klaar. In een training vermoed ik wel eens dat […]

Deze week faciliteerde ik een workshop die als doel had om te komen tot experimenten. Het was een workshop in een project waarin we nieuwe ideeën zoeken voor een complex vraagstuk. Het is onduidelijk wat het probleem precies is, of beter: verschillende betrokkenen zien verschillende onderliggende oorzaken; het is onduidelijk wie er precies bij betrokken […]

“Think of the life you have lived until now as over and, as a dead man, see what’s left as a bonus and live it according to Nature. Love the hand that fate deals you and play it as your own, for what could be more fitting?”\r\n\r\n—MARCUS AURELIUS, MEDITATIONS, 7.56– 57\r\n\r\nI love Stoic philosophy. Epictetus, […]

De club was te groot om als één team te werken, daarover was iedereen het wel eens. In de verdeling van hun werk tekenden zich al vaak contouren af van een tweedeling. En ook de aard van het werk was best in tweeën te delen. Dus er zouden twee teams komen. Vroeger ging dat makkelijk, […]

Risicoanalyses hebben de neiging veel tijd in beslag te nemen en lijden nogal eens aan tunnelvisie: we bestuderen vooral de risico’s die we al in beeld hebben en worden als puntje bij paaltje komt verrast uit een heel andere hoek. Het kan ook anders. Met wat creativiteit kom je al snel op nieuwe inzichten. Deze […]

Ik kan mensen niet veranderen, dat kunnen ze alleen zelf. Als ze willen, als ze durven, als ze snappen. Mijn taak als coach omschrijf ik weleens als: zaadjes planten. Ik luister. Ik stel vragen die mogelijk iets in beweging zetten. Ik vertel ervaringen die misschien herkenbaar zijn. Of ik leg uit wat er achter al […]

Many companies now “do agile”. Whatever that means. It usually involves Scrum, or so it seems. And Kanban. And of course standups and the lot. Awesome.\r\n\r\nHowever, as many companies ask themselves: “Are we now more successful than before we started this agile thing?”\r\n\r\nThat’s a good question which may be hard to answer. Or is it?\r\n\r\nFirst of all, […]

By now we all (should) know that agile is all about uncovering new ways of developing software by doing it and helping others do it.\r\n\r\nTo make the uncovering of those great new ways possible, we shorten feedback loops, inspect and adapt, collaborate and learn, plan-do-check-act, or any other variation on the theme of continuous improvement.\r\n\r\nThere […]

Improviseren is de ultieme metafoor voor agile werken. En regisseren van improvisatie is de ultieme metafoor voor agile leiderschap. Ik gebruik improvisatietoneel al zo’n 20 jaar als metafoor én oefening voor agile werken. Mijn eerste artikel dateert uit 1999: Softwareontwikkelaar moet aan de theatersport. Sindsdien heb ik er regelmatig over gepubliceerd en heb ik tal […]

Imagine this fascinating scenario:\r\n\r\nA software development team explains that they feel overwhelmed by an endless stream of bug reports coming from different customers. The repair work never seems to end because every fix seems to introduce new requests. The team members complain about this “drudge work” and are eager to innovate instead. Alas, the repair […]

(Over de foto: *) Werkt altijd (**). Vraag aan een IT-architect wat zijn lievelingsmodel is. Laten we dit A noemen. Kom dan met een ander, minstens zo interessant en waardevol model, zeg B. De dagen en weken erna is hij zoet met het afbeelden van A op B, of van B op A, of, als […]

Ik beschreef eerder hoe we aan het begin van het project het prachtige idee kregen om bij de project kickoff het end-to-end proces te simuleren. Dit zou dan de eerste demo annex integratietest zijn die de teams gaven. Die kickoff met de simulatie hebben we inmiddels achter de rug. Ik beschrijf hieronder hoe het liep […]

Ik schreef over de eenzaamheid van Peter, maar laat ik nu eens dapper zijn en het over mezelf hebben. Over een confronterende droom die ik een tijdje geleden had. Over een uitdaging die menig coach zal herkennen. Ik droomde dat ik het zwembad uitkwam en naar de parkeerplaats liep. Toen ik bij de auto kwam, […]

Imagine yourself working in an environment where people try to become more “agile”. Suddenly they expect you to collaborate with other people, be transparent in what you do and focus on specific results.\r\n\r\nSCREW THAT!\r\n\r\nYou just want to keep doing a great job! YOUR job!\r\n\r\nAs thing are, you have a lot of fun and above all […]

Peter had zo’n 50 man onder zich. Hij en een andere manager deden elk een deel van de IT. Twee andere managers waren voor ‘de business’ verantwoordelijk. Alle vier zagen ze de noodzaak van veranderen in. De kwaliteit van de oplossingen moest omhoog en ook zou het mooi zijn als ze de mensen op de […]

In mijn reactie op een presentatie op DREAM15 schreef ik: En dan het idee van het uitvoeren van een ‘gap-analyse’: bepaal waar we nu staan ten opzichte van het einddoel, en kom er zo achter wat ons nog te doen staat. Ik aarzel bij dit idee. Ik vind het een aansprekender volgorde om het met […]

“Great teams never bore anyone”. That should be a guiding principle for any team that strives to be great. Nevertheless, I still meet way too many so called “agile” teams where team members are bored.\r\n\r\nThey are bored by the Scrum events: Daily Scrum, Sprint Planning, Sprint Review, and Sprint Retrospective. Most people are especially bored […]

“Het is niet handig dat ze allemaal hun eigen wiel gaan uitvinden. Laten we het werk verdelen over de teams zodat ze elkaar kunnen aanvullen. Op de vijf mensen die dan nog over zijn zetten we een Product Owner. Voor je het weet hebben we een ecosysteem.” Ik zei het al eerder: in de trein […]

Let’s say you’re an agile team. Scrum, Evo, DSDM, whatever. Anything with iterations and increments. And you come to the end of your timebox, presenting your results to people who care to show up.\r\n\r\nWould you then pay for your team’s results with your own money?\r\n\r\nJust imagine that someone asks you that question when the timebox […]

Als coach hamer ik er graag op dat ik bij de review geen losse demo’s wil zien van de afzonderlijke teams. Ik wil één demo waarin alles wordt getoond inclusief hoe het met elkaar samenwerkt. Vooral in het begin van een project is dat best ingewikkeld. We weten nog niet hoe de diverse componenten samenhangen, […]

With my latest post which was titled “why agile teams should get rid of their Scrum Master” I tried to convey a point. That point was both understood and misunderstood by people. So I’ll take another shot at it here because I believe it is extremely important for any person, team or organization working towards […]

A Scrum Master is a person who truly masters Scrum. Or at least someone who takes Scrum very seriously by learning all about it on the job. Then mastery will arrive one sweet day :-)\r\n\r\nMastering Scrum means that you are actually able to use the Scrum Framework to establish excellent processes, and inspire a deep […]

Wouldn’t it be awesome to be part of an awesome agile team? Just imagine that team which has an inspiring vision of the world it is about to change. A team with a ding-in-the-universe purpose! You would be a super special person among super special team mates! Everyone goes to work whistling and energetically collaborates […]

People that work in agile teams are expected to collaborate. With other people. You need to put the team’s ambitions before your own ambitions. You need to work towards team results instead. You are even expected to get personal satisfaction from that, as opposed to being fulfilled by working solitary.\r\n\r\nYou are also expected to be […]

De leuke kant van dagelijks uren in de trein zitten, en het aardige aan mensen die net iets te hard in hun telefoon praten, is dat je af en toe een boeiende zin opvangt. “Ik tast nog een beetje in het duister waar die factor tien vandaan komt.” Uit de context begreep ik dat het […]

\r\n\r\nMany books and articles have been written about user stories. Some people have read these books and articles, others have not. That shows when you dig into the backlogs of teams that apply agile frameworks and practices.\r\n\r\nSo to entertain you a bit, I’d like to show you how I see some teams still write their […]

Altimos bestaat één jaar en daar zijn we trots op. We voeren mooie opdrachten uit bij interessante klanten. We oogsten daar goede reacties. En we zitten vol plannen voor het komende jaar. Zoals het agile coaches betaamt hebben we een retrospective gehouden, en creatievelingen die we zijn hebben we daar drie dagen voor uitgetrokken waarin […]

People seem to like blog posts with numbers in their title. My post about “5 super easy ways to avoid agile change” was read by thousands of people.\r\n\r\nOkay, so let’s try that again with an inverted message. Again also, straight from the trenches. 5 super easy ways to embrace agile change.\r\n\r\n1. Learn to understand the […]

When I facilitate a team’s retrospective I tend to use the 5-step approach from the book “Agile Retrospectives” by Esther Derby ad Diana Larsen. That could be a first step for you, if you aren’t using it yet. I like it because it starts with involving everyone who is attending the retrospective event. I also […]

Het is een van mijn stokpaardjes. Ik ben het me echt bewust geworden als speler en regisseur van improvisatietheater. Als je een scène improviseert is er per definitie geen script. Al spelende vind je dus met elkaar uit waar de scène over gaat. Als speler A achterdochtig naar speler B kijkt, kan deze vragen wat […]

Screw the Agile Manifesto and everything that comes with it! Especially Scrum. And those darn agile practices like pair programming, TDD, continuous integration, and whatever.\r\n\r\nIf you want to be part of the still huge group of people that doesn’t care about agility, take heed of these five easy ways to avoid getting involved by making a […]

Ik heb al vaker gezegd en geschreven dat ik bij een verandering niet geloof in een stip op de horizon waar we naartoe willen. Denken in termen van As Is naar To Be, of van Ist naar Soll is denken alsof de wereld om ons heen voorspelbaar is. Dat is niet zo. Gegeven de complexiteit […]

Gedurende recente opdrachten werd ik me er weer eens van bewust hoe makkelijk je als coach tunnelvisie ontwikkelt. Jarenlang werkte ik als mentor in teams om het vakmanschap van de professionals te vergroten. Ik werkte met analisten en was bezig met requirements engineering (RE). Ik hielp met het beter inzetten van use cases, met expliciete […]

Eerder publiceerde ik mijn vertaling van het Agile Manifesto. Hieronder mijn versie van de principes. Ik nummer ze om er daarna in de verantwoording naar te kunnen verwijzen. Wij laten ons leiden door de volgende principes: Onze hoogste prioriteit is het tevredenstellen van de klant door al snel en steeds weer waardevolle oplossingen te leveren. […]

So far, many articles have been written about the topic of measuring for agility. And still I believe we need a few more of them. So I’ll give it a shot too.\r\n\r\nFor me, the agility of a team is mostly about these four things:\r\n \r\n Delivering something that actually works frequently. \r\n Delivering something that […]

Omdat ik me onlangs weer eens verdiepte in het Agile Manifesto (zie mijn verbeterde vertaling) trok deze kop mijn aandacht: “What’s Missing In The Agile Manifesto: Mindset”. Vrij in het begin van het artikel wordt een Todd Little geciteerd, niet de eerste de beste in de agile wereld: “The first line of the Agile Manifesto […]

“Where focus goes, energy flows” says Anthony Robbins in many of his inspiring talks. And next to him, just about any leadership expert shares the same opinion.\r\n\r\n \r\n \r\n \r\n \r\n \r\n\r\nIn Buddhism, focus is a key element: the power of living in the present moment. It’s the ultimate buddhahood. Buddha taught it and all […]

Vorige week publiceerde ik mijn vertaling van het Agile Manifesto. Eelco Rommes was er van gecharmeerd en kwam met nog wat puntjes op de i. Hierbij onze verbeterde vertaling van het Agile Manifesto, met daaronder wat die puntjes waren en waarom. Wij ontdekken betere manieren om tot oplossingen te komen – al doende en door […]

When I am wandering around in companies, I see different kinds of change going on. I classified them as Types A through E. I am looking forward to read your thoughts on these from your experience.\r\n\r\n \r\n \r\n \r\n \r\n \r\n\r\nType A – Creating an Agile Organisation\r\n\r\nPeople in these kind of organizations are all aligned […]

Dik 15 jaar geleden schreef ik de column De projectleider de regisseur in Informatie (*). Daarin vergeleek ik het werk van de projectleider met dat van een toneelregisseur. De old school projectleider was de regisseur van traditioneel teksttoneel, de agile projectleider regisseert improvisatietoneel. Misschien zou ik het nu niet meer over projectleiders hebben (maar over […]

== update = Ik heb de vertaling nog iets verbeterd. Zie deze post. == eind update == Het Agile Manifesto is een gevleugelde tekst. Ondanks (of misschien wel door) zijn bondigheid weet het de essentie van agility heel mooi onder woorden te brengen. Het is haast poëzie. Het is niet zo dat ik iedere keer […]

Currently I am working as an “agile coach” for a company that has adopted agile frameworks and practices on a large scale. Thousands of people play the game.\r\n\r\n \r\n \r\n \r\n \r\n \r\n\r\nAwesome…or?\r\n\r\nYes. Being a coach is awesome. Or at least, it has the potential to be awesome. That depends on how you fulfill the […]

Het stukje Leadership Snake Oil van Tobias Mayer zette me aan het denken. Ik heb het in coaching, workshops en presentaties namelijk ook regelmatig over leiderschap. In gesprekken met managers, maar ook met bijvoorbeeld architecten of anderen die vinden dat zij een rol spelen in veranderingen. Dat leiderschap niet is voorbehouden aan managers wordt altijd […]

Op 1 juni verzorg ik de workshop “Een inspirerende change story” op het Agile Workout event van het Agile Consortium. Maak en vertel je eigen veranderverhaal en ervaar de kracht ervan. Hieronder wat ik over deze workshop in de brochure schreef. Doe je mee? “Waarom vertel je geen verhaal?” Ik stond met mijn mond vol […]

We’ve heard that phrase over and over again. And we still do.\r\n\r\nI keep asking people what they mean when they busy that phrase. Tyically I get responses that point to stuff like:\r\n \r\n A certain team is not ‘doing Scrum’ according to the book. \r\n A team is still dependent on another team or on individual […]

The path towards agility is paved with impediments. Often caused by legacy structures like existing processes, hierarchies and habits. Dealing with such a challenge is not for pussies!\r\n\r\n \r\n \r\n \r\n \r\n \r\n \r\n \r\n\r\nSo if you believe agility is not for you, then just ignore such challenges and happily keep doing what you always […]

“Als de herder dwaalt, dolen de schapen.” We wandelden langs een weide waar een kudde schapen graasde. Aan het hek was een rek met folders gehangen die reclame maakten voor een sheepdog experience. Je kunt er als teambuilding met een Border Collie het hoeden van een kudde schapen oefenen. “Leiderschap, communicatie en samenwerking,” daar draait […]

Gevalletje beroepsdeformatie. Toen we dit weekend aan het wandelen waren in Overijssel, zag ik in een flits dit aanplakbiljet voor een KPI-feestweekend. Ik schrok. Dit kon toch niet waar zijn? En gelukkig was het niet waar. Ik had niet goed gekeken: de ‘I’ was een ‘J’. KPI’s zijn soms niet te vermijden, maar om er […]

How to be an Effective Agile Coach\r\n \r\n \r\n \r\n \r\n \r\n \r\n \r\n\r\nJust this week I stumbled upon a short article written by Barry Overeem. There he refers to a model called “the 9 coaching roles”, which is part of a course by Esther Derby and Don Gray. Awesome, because that model immediately inspired […]

“Geen theoretisch verhaal, maar specifiek geënt op de dagelijkse praktijk.” “Goede inhoud en afwisseling van activiteiten en docenten. Enthousiast en to the point.” “Iedereen enthousiast gemaakt.” “Bevlogen trainers die elkaar goed aanvullen.” We ontvingen mooie complimenten na twee dagen training. Mijn collega Karel van de Meent en ikzelf verzorgden deze training voor een team functioneel […]

Do you still have boring standups and meagre sprint results? Then try this during your daily Scrum.\r\n\r\nAs a team, pretend that by the end of the day your sprint will be terminated. Now its up to you and your team to deliver the most possible value before that happens. Together, figure out what to do […]

Je stapt nietsvermoedend de vergadering in en dan is dit de eerste vraag die je moet beantwoorden. De gebruikelijke gang van zaken is een stuk relaxter. Een aantal oninteressante punten aan het begin zodat je alle tijd hebt om nog even na te lezen wat ook alweer allemaal besproken gaat worden. Dat weet je niet […]

Being agile can be quite easy…if you are starting a company from scratch.\r\n\r\nAlas, bigger companies and government organizations usually have built up quite a legacy. A complex IT landscape with lots of systems depending on one another, a hierarchy of functions that have people earn salaries to buy and maintain cars and mortgages, lots of […]

Toen ik net begon aan een nieuwe opdracht schreef ik in mijn aantekeningen: “We zijn slaaf van de machine geworden.” Het was een citaat van iemand uit de CIO-office, de plek waar gepoogd werd voor de hele organisatie na te denken over de kwaliteit van werken. Hier werden werkprocessen en documentatiestandaarden beschreven. De spreker uitte […]

So what do you mean when you say you “are agile”? And what do you mean when you say that you “want your company to become agile” or you “want to implement agile”?\r\n\r\nJim Highsmith wrote a book named Agile Project Management in which he describes several perspectives to keep in mind when talking about agile. […]

Zojuist is het interview gepubliceerd dat ik gaf aan Reinoud de Leve en Hans Siebering van DREAMagazine. Onder de mooie kop “Er is niet één antwoord” spreek ik over requirements, taal, storytelling, complexiteit en hoe veranderen vaak niet-intuïtieve ingrepen vraagt.

It’s true. We see a lot of people claiming to be agile. Or to want agile for their companies. But when observing their actual behaviour, we see something we don’t recognize as agile. Or worse, we see something we don’t like. Something that maddens us. We get angry and start foul talk, either private or […]

Ze hadden de schijn tegen. Hun velocity was sprint na sprint laag. Tot nu toe was dat geaccepteerd, maar ondertussen moest de productiviteit echt eens omhoog. De klant moest meer waar voor zijn geld krijgen. Andere team mopperden: zij moesten hard werken terwijl dit team lekker bezig was met spielerei. Het was hen in niet […]

Before you respond to my obviously heretic statement, consider the following scenario’s:\r\n\r\nOn a chilly Monday, a Scrum Master claps his hands to rally his team to the daily Scrum. When everybody stands in a circle around the planboard, the first team member speaks up and explains what he did before the weekend and what he will […]

Consider these three responses from a person who listened to a given presentation:\r\n\r\n1. “Excuse me, but what you just said isn’t quite right. In my opinion…[]…and from what I have done…[]…so how come you say something like that?”\r\n\r\n2. “Excuse me, but I don’t really understand what you just said. Could you explain it a bit […]

Ik herinner me een gesprek, lang geleden, op een maandagochtend. Mijn collega en ik waren die zondag naar dezelfde kerk geweest en hadden dezelfde preek gehoord. Ik vond het een goed verhaal, maar mijn collega was zwaar ontstemd. De dominee had in de overdenking laten vallen dat hij het ook allemaal niet zo zeker wist. […]

Incremental delivery of quality software is a characteristic of being agile. We work in iterations which have the same fixed length over a longer period. As such we create a heartbeat and a healthy productivity flow.\r\n\r\nHaving a heartbeat is nothing new. Most large companies have one: their bi-weekly steering committee gatherings. Every two weeks, a (usually large) […]

Een tekst van Samuel Beckett; een mooi motto voor een agile houding: “Ever tried. Ever failed. No matter. Try again. Fail again. Fail better.” Experimenteer in de wetenschap dat het mis kan gaan. Leer van die fouten en wordt beter. Word vooral beter in het maken van fouten. Er is genoeg over geschreven. Het is […]

Ik wachtte bij het koffieapparaat op mijn beurt. De twee mannen voor mij waren in gesprek. De een had een training gehad over agile werken, in het bijzonder hoe dat volgens SAFe georganiseerd kan worden: “Ik ben gewend om nieuwe materie in een objectmodel te verwerken. En dat lukt hier gewoon niet. Sommige concepten staan […]

Vorige week organiseerden we het openingsfeest van Altimos. Bij die gelegenheid vertelde ik mijn verhaal Ik ben Alkimos, dat aangeeft waar onze naam vandaan komt. Ook gaf ik een presentatie over de valkuilen waar we maar al te makkelijk intrappen als we aan het veranderen zijn. Deze presentatie – dia’s én het verhaal erbij! – […]

We all use templates in our professions. We come across Project Start Architectures (PSAs), Project Initiation Documents (PIDs), Definitions of Done (DoDs), and many more with or without fancy acronyms.\r\n\r\nSome templates are extremely important because they guide you towards a predictable outcome. Such templates are used in highly regulated environment where there is much at risk. […]

Alle verhalen gaan over Odysseus. Terecht. Hij is de koning. Hij is de held. Hij is misschien niet de allersterkste, maar hij is zeker de slimste van allemaal. Dankzij hem is Troje verslagen. Dat paard: typisch Odysseus! Dus natuurlijk gaan alle verhalen over hem. Zoveel verhalen over Odysseus verteld worden, zo weinig over Mentor. Niet […]

Ask many persons about what they think is an agile organization and you will get a multitude of answers.\r\n\r\nMost of the answers I get from people include terms like “continuous delivery”, “better time to market”, “devops”, “lots of transparency”, “business is highly involved” and even “if the company implemented Scrum, LeSS or SAFe”.\r\n\r\nThe main questions I ask […]

Last week, Gunther Verheijen posted a much-needed article showing worrying interpretations of Scrum. Please read it carefully if you care about professional Scrum.\r\n\r\nIn my role as an agile coach, I hear people say awkward things about Scrum on a daily basis. Stuff like Gunther mentions. There’s nothing wrong with that…as long as these people learn, correct […]

Wat is de prioriteit van het werk waar je nu mee bezig bent? Wie heeft dat bepaald? Als je zelf al zoveel werk aan deze taak hebt besteed, waarom ga je ‘m dan nu overdragen aan een ander – ten koste van veel inwerktijd? En dus? Is het slim nu al hieraan te beginnen als […]

As an agile coach I hear people say weird things. That’s good, because it offers me job security. Usually I happily get to work with people who still have a lot to learn about basic agile thinking. Quite often however, I encounter trained and certified agilists who still manage to say stuff that makes me […]

Very often, people come to me to ask if I want to help them “implement agile” or show them how to “adopt an agile way of working” or coach them “to collaborate agile”.\r\n\r\nI love that. Seriously. Because in most cases such people are highly motivated, energized, and inspired. They heard some great stories about teams […]

Well-known sales gurus Zig Ziglar and Brian Tracy taught me that selling is everyone’s job. That means my job, and your job too. Not just selling “stuff” like consumer goods in stores, but also selling ideas, opinions, dreams and options.\r\n\r\nFor example: when you are an agile coach, you may wish to sell the idea of […]

This year it will be 15 years ago that seventeen bold men huddled up and put the now well-known Agile Manifesto together. That’s one-five years. In 2001 it was. Those were days that mobile phones were not that common yet. Nobody had a smartphone and most people in the civilized world didn’t have broadband internet.\r\n\r\nSo…if you […]

Het eind van het jaar is een goed moment om terug te kijken op wat het jaar gebracht heeft. Als ik het voor mezelf in een woord samenvat, is dat “rust”. Gedurende het jaar is er een zekere rust over me gekomen. Voor wie me kent misschien verrassend. Rust, in het jaar waarin we met […]

Recently I facilitated a workshop for a Scrum team that had no Scrum Master. I thought that having no Scrum Master would be a great opportunity for the team.\r\n\r\nI told them: “having a Scrum Master is great because now you can master your Scrum yourselves without having some bloke do all the fun stuff for […]

Recently I was hosting an expert session with a group of people when suddenly someone vigorously exclaimed that she did not agree with me.\r\n\r\nI thanked her for that.\r\n\r\nQuite stunned she continued, repeating that she did not agree while attempting to explain why I was wrong.\r\n\r\nI thanked her again and told her I very much appreciated […]

Zo’n twee jaar geleden, in januari 2014, schreven Daan Kalmeijer en ik het artikel Agile organisaties: is dat SAFe? in de Automatiseringgids. In dat artikel stellen we dat agile worden misschien wel meer een kwestie is van het afleren van slechte gewoontes dan van het aanleren van iets nieuws. We vergeleken die slechte gewoontes met […]

A healthy company needs a healthy cash flow. So any business owner prefers to spend her cash mostly on creating valuable new products and other things that matter much to keep the company in good shape. Nothing new here.\r\n\r\nAlas, quite a few companies aren’t so lucky to be in the position to do so. Especially […]

De XP Days zitten er weer op. Twee inspirerende dagen met interessante en leuke mensen, boeiende gesprekken, goeie workshops en presentaties. Mijn workshop Mind your Language was goed bezocht. De presentatie die ik gebruikte zal op de site van de XP Days worden gepubliceerd, maar is natuurlijk ook hier te downloaden: Mind your Language. Ik […]

Everyone loves devops. Well…at least most of the people I meet!\r\n\r\nThat love, however, sometimes needs a little push. Especially when there is some trust lacking on the holy work floor. Or when there is a lot of distance between dev and ops. Or…well, just paste your own less than ideal situation here.\r\n\r\nHere’s one powerful way for […]

Al sinds jaar en dag spreek ik regelmatig op congressen, kennisdelingssessies, seminars. Ik doe dat graag en krijg goede reacties. “Inspirerend!” “Je zet me aan het denken.” “Geen moment verveeld.” In Amerika won ik zelfs een award voor mijn presentatie over storytelling voor IT architecten. Ook het feit dat ik word teruggevraagd is een blijk […]

The Agile Manifesto was written way back in 2001. Since then we have learned a lot about agile. Many companies gained more agility. These and many more companies are still experimenting with the agile mindset, agile practices and agile frameworks. Nice!\r\n\r\nHowever…even in 2015 I still hear many people talk and write articles about “agile versus […]

Waarschuwing. Dit wordt een stukje over hardcore softwareontwikkeling. Maar ook voor niet-programmeurs valt er hopelijk iets van te leren. Er zijn van die artikelen die een blijvende indruk maken. Klassiekers die je een inzicht geven waardoor je kijk op de wereld voorgoed verandert. Voor mij was een van die klassiekers deze XP-episode. Hierin wordt letterlijk […]

Wat zijn mijn fundamenten als coach? Waar val ik steeds weer op terug? Welk gedrag staat mij voor ogen als ik individuen en teams coach? Als ik dat gedrag mis, of zelfs gedrag zie dat daar tegenin gaat, spreek ik mensen daar op aan, stel ik er vragen over. Welk gedrag is dat? Deze vraag […]

Goeie reacties op mijn presentatie afgelopen donderdag op het congres van het Agile Consortium. Uiteenlopend van “Inspirerend!” tot “Ik wist niet dat jij ook cabaretier was.” Mijn verhaal over weerbarstige patronen en werkingsmechanismes in complexe omgevingen leidde tot boeiende gesprekken. De organisatie heeft mijn publicatie hier gepubliceerd, maar is natuurlijk ook hier te downloaden: Echt […]

Het ergste wat in een meer agile wordende organisatie over je gezegd kan worden is dat jouw gedrag erg ‘command and control’ is. Beschuldig iemand van ‘command and control’ en hij staat in het verdomhoekje. Staat iets je niet aan, sleep ‘command and control’ erbij en jij hebt gelijk. ‘Command and control’ = Slecht, en […]

Over iets minder dan twee weken spreek ik op het jaarcongres van het Agile Consortium. Titel van mijn presentatie is: Echt agile veranderen is niet intuïtief. In het programma verwoord ik het onderwerp waarover ik het ga hebben als volgt: In complexe organisaties is het onmogelijk om alles te overzien en roadmaps te maken die […]

Verhitte discussies. Het Scrumteam had een story niet af. Niet af is niet af, dus deze story droeg 0 punten bij aan de velocity van deze sprint. In de volgende sprint zou het vast afkomen, dus konden ze dan de volle 8 punten waarvoor ze ‘m hadden ingeschat incasseren. Logisch. In de gemiddelde velocity over […]

Onlangs vierden we het 50-jarig huwelijk van mijn ouders. Voor de gelegenheid had ik me opgeworpen om mijn ouders toe te spreken. Met mijn broer en zus sprak ik daarom over wat we van huis uit hebben meegekregen. Goed om zo stil te staan bij de normen en waarden die voor ons gewoon zijn. In […]

Gisteren was het DREAM15-event in Vianen, waar ik mijn presentatie Zingeving voor Requirements Engineers heb gegeven. De presentatie is op de site van het congres te zien, maar je kunt ‘m ook hier downloaden: DREAM15-zingeving voor REs. De openingspresentatie werd verzorgd door Paul Turner over systeemdenken à la, bijvoorbeeld, Peter Senge. Wat me aansprak was […]

Een mooie metafoor is nooit weg. Ik vind steigerbouwers een heel fraaie metafoor voor ons werk als coaches en mentoren in veranderende organisaties. De verleiding is soms groot om het zelf te doen. Het is namelijk best lastig om gaten die je ziet vallen niet meteen zelf te vullen. Om niet meteen te gaan helpen […]

Je weet dat het kan gebeuren. Meegezogen in die hardnekkige realiteit van alledag. Het is niet dat je een blunder hebt begaan. Het ging stapje voor stapje. Elk stapje was wel te begrijpen. Je kon er wel in mee gaan. En dus merkte je niet dat het langzaam maar zeker van kwaad tot erger kwam. […]

Op 8 oktober spreek ik op DREAM15, hét event voor requirements engineering in Nederland. Onlangs kreeg ik te horen dat ook mijn voorstel voor een sessie op de XP Days Benelux is aangenomen. Deze internationale conferentie is al jaren dé plek waar agilisten uit de Benelux en daarbuiten bij elkaar komen “for exchanging ideas, hands-on […]

“Jij fröbelt ook maar wat, net als wij – maar op een ander niveau.” Er klonk een zekere dosis frustratie in door. Frustratie over het gedoe op teamniveau waar hij middenin zat. Het gedoe moet geadresseerd, problemen moeten worden aangepakt, er zit van alles tegen en het is niet makkelijk. En je doet ’t zo […]

Dit weekend hoorde ik dat mijn voorstel is geaccepteerd voor een presentatie op DREAM15 op 8 oktober. Dit congres richt zich op het werken met requirements. Leuk om hier weer een presentatie te houden. Eerder sprak ik er over scenariodenken voor zogenaamde toekomstvaste requirements, over ethische aspecten van het vak, en ook een keer over […]

“We hebben het er binnen het team over gehad en we willen een aantal dingen anders gaan doen.” Als coach ben ik blij dit te horen. En argwanend. Ik ben blij omdat ik hoor dat binnen het team met elkaar wordt overlegd. Dat is goed. Ze bestaan echt: teams waar alleen maar met elkaar gesproken […]

Al jaren geef ik trainingen over het faciliteren van workshops. Er is een aantal lessen waar ik steeds weer op terugkom. Onlangs heb ik de waarde van deze lessen weer eens aan den lijve ondervonden. Door er tegenaan te lopen dat het echt mis gaat als je je er niet aan houdt… Een workshop voorbereiden […]

Altimos… waar komt die naam vandaan? In onze zoektocht naar passende namen, stuitte ik op de Griekse verhalen rond de Odyssee. Zelfs als je de verhalen niet kent, ken je Mentor. Hij was de oude en wijze raadgever die Odysseus op zijn tochten met raad en daad bijstond. De oervoorganger, het archetype van mentoren. Maar […]